Hôm qua báo ĐTCK có gửi mail hỏi tui về 1 số đề xuất cải tiến margin, được cho là có xuất xứ từ đồng nghiệp VNDS rồi lan thêm sang 1 số đồng nghiệp khác. Tui đã trả lời, nhưng thấy đăng ít quá 🙂 nên đưa luôn bản full vào đây.
Sau vụ VNDS bị phạt vì vi phạm quy định về GD ký quỹ (margin) thì tui thấy đang có 1 số ý kiến đề nghị cải tiến loại hình này, trong đó tập trung vào 2 thứ là: nên để chứng trường tự quyết định danh mục margin và nên cho tăng tỷ lệ margin, tức là giảm mức ký quỹ ban đầu từ 60% xuống 50% hoặc thấp hơn nữa. Theo góc nhìn của các cty CK, cải tiến là cần thiết vì “sát với nhu cầu NĐT”, nhưng tui nhìn hơi khác 1 chút.
1. Danh mục CK margin: (việc xác định danh mục này sẽ quyết định đến tỷ lệ margin)
Về lý thuyết, cả 800 mã trên 3 sàn chứng đều có thể cho làm margin, nếu giữa cty CK và NĐT đạt được thoả thuận về lãi suất và cách xử lý nếu NĐT k trả được nợ. Tuy nhiên thực tế khó xơi hơn… lý thuyết, bởi cty CK chưa có cách nào xử lý TRIỆT ĐỂ rủi ro kẹt tiền, mất tiền khi cho vay trên những cổ kém thanh khoản, cho dù KH có thể chấp nhận lãi suất 50% (chưa kể tình trạng cty CK này đẩy hàng kẹt sang… cty CK khác như hồi 2010-2011, đồng nghiệp tốt với nhau vậy đó các bác). Cho nên phải có danh mục margin, đây là nhu cầu của chính cty CK chứ khải là do các bác quản lý duy ý chí áp đặt lên.
Nếu bạn theo dõi từ khi UBCK lấy ý kiến của các cty CK về danh mục margin cho đến khi QĐ 637-2011 chính thức ra đời, bạn sẽ thấy các bác quản lý đã rất thoáng mát. Danh mục margin bây giờ = tất cả các loại cổ đang NY – những cổ thuộc 1 trong 3 diện: NY dưới 6 tháng, đang bị nhắc nhở (cảnh báo, tạm ngưng GD…) và cty NY đang bị lỗ chiếu theo BCTC bán niên soát xét hay cả năm đã kiểm toán. Nếu chiếu theo danh sách cấm margin của HOSE (67 mã) và HNX (131 mã) thì tui đếm số cổ được phép margin vẫn còn đến (310-67) HOSE + (394-131) HNX = 506 mã. Tỷ lệ margin = 506/(310+394) = 71,8%. Tuy nhiên theo tui biết thì nhiều cty CK lớn cho margin chưa đến nửa số này, ví dụ HSC 150 mã, SSI 96 mã, VND 157 mã…, vậy tại sao vẫn có ý kiến muốn cải tiến?
Tui nghĩ, điểm mấu chốt ở đây chính là trong danh mục margin có rất nhiều mã kém thanh khoản, còn trong danh mục cấm thì lại có nhiều mã mà theo cty CK, NĐT rất muốn được full lồi mồm, ví dụ như GAS, ITA, KBC, KDC, SJS… (VND bị phạt do cố chơi mã nào trong danh mục cấm vậy?). Đã margin là hầu hết lướt, bạn nào mà dùng tiền vay đi đầu tư dài hạn là có ngày ăn mày. Nhưng đã lướt thì quan trọng gì cái cty đó lời lỗ? Lời thì tốt, nhưng giá rổ và thanh khoản mới là những yếu tố quyết định. Bảo sao KBC đang lỗ mà lượng GD vẫn lên tới hàng trăm ngàn cp mỗi ngày. Đối với cty CK, cho margin trên KBC thì an toàn chán, có chuyện gì thì bán được ngay, thu nợ sớm.
Tui cũng nghĩ nên cải tiến 1 chút, cụ thể là nên bỏ điều kiện cty phải NY trên 6 tháng và xem xét lại quy định lời lỗ. Công ty chỉ cần lên sàn khoảng 1-2 tháng là đủ để đánh giá mức độ thanh khoản rồi, 6 tháng lâu quá. Cty NY lỗ vẫn có thể cho margin. Tuy nhiên, tui ủng hộ quan điểm cty nào vi phạm nghĩa vụ trên sàn như k CBTT, chậm nộp BCTC, BCTC bậy bạ, khuất tất, cty đang có vấn đề tranh chấp, cty CK thuộc diện kiểm soát đặc biệt… thì phải cấm margin, coi đó cũng là áp lực buộc lãnh đạo doanh nghiệp phải chơi đẹp với cổ đông hơn.
Có 1 việc đáng lưu ý là cấm cty CK cho margin chính cp mình, ví dụ SSI k được margin mã SSI, VND k được margin mã VND. Đây là quy định rất hay, đừng có bỏ, bởi nó giúp ngăn chặn cty CK xúi KH kéo giá chính cổ mình (tui k có ý nói là SSI hay VND xúi đâu nha, ví dụ thôi).
2. Tỷ lệ margin: tập trung vào tỷ lệ ban đầu là 6:4 (NĐT ký quỹ 60%). Theo tui biết, nhiều cty CK muốn giảm về 5:5, thậm chí có thể về 4:6 do chu kỳ TTBT đã giảm từ T+3 về T+2. Tuy nhiên, cái tỷ lệ này lại đáng bàn hơn cái danh mục ở trên vì nó có liên quan rất lớn đến rủi ro.
Nhìn chung, với margin 6:4, cty CK thường xử lý khi giá rớt khoảng 25%. Trong phạm vi T0 đến hết T+2, tui đã tính toán thử vài mã trên HNX (biên độ -7%/ngày) thì cp giảm giá tối đa 24,8% (đã làm tròn số theo quy tắc trần sàn và đơn vị yết giá). Đó là khi tính cho các mã “thông thường”, chứ gặp những mã có giá quá thấp, chỉ cần rớt thêm 100 đồng là tương đương -10% hoặc hơn thì thua. Như vậy cty CK không gặp mấy rủi ro trong thời gian chờ cp về tài khoản.
Tuy nhiên, qua T+3 mà cp vẫn rớt sàn thì cty CK chỉ có khoảng 3-4 phiên nữa để xử lý kịp, tức là bán hết thu nợ, nếu k thì KH banh TK và cty CK lỗ vốn. Bình thường thì có lẽ bán kịp, nhưng nếu gặp phải những giai đoạn như khi có tin bác Kiên bị tóm thì 3-4 phiên rõ nhiên 0 đủ. NĐT sẽ bị thiệt hại lớn và có khi cả cty CK cũng bị lây. Đây là rủi ro hệ thống, tức là k cty nào tránh được.
Cũng cần phải nói rằng tính thanh khoản tỷ lệ thuận với biến động giá. Thường khi chứng tăng giá thì thanh khoản cũng tăng lên, còn đang trong downtrend rồi thì thanh khoản cũng sụt giảm. Thanh khoản mà kém đi thì đó là điều mà các cty CK sợ nhất. Đó cũng là rủi ro hệ thống.
Chính vì những bài học “rút không kịp” thương đau thời margin chưa được thừa nhận, các cty CK hiện quy định rất có lợi cho chính họ nếu phải bán cp. Ví dụ như cty CK có toàn quyền chủ động bán sàn, bán ATO, ATC. Bán k được hôm nay thì mai bán sàn tiếp, hôm nay quên bán cũng k sao, mai bán. Bán hết mà chưa thu đủ nợ thì tìm cp khác mà bán tiếp. Bán tiếp rồi vẫn chưa thu đủ nợ thì có quyền đòi, đòi k trả thì kiện. Thậm chí có cty CK cậy có mẹ là ngân hàng nên ghi thêm 1 điều khoản là nếu vẫn k thu hết nợ thì sẽ siết tiền của khách tại ngân hàng mẹ (nếu có). Cho margin 6:4 hay 5:5, thậm chí có 4:6 giờ cũng không lo như trước nữa, vì cty CK đã có nhiều quyền hơn trước.
Chú ý rằng công ty CK không cam kết phải bán ngay lập tức khi cp vừa rơi vào mức xử lý, và phải bán liên tục để lấy tiền về nhanh nhất. Khách nhỏ lẻ thì có thể dứt điểm luôn, khách VIP thì còn xem mặt mũi 1 chút. Bác nào còn hồng hào thì cho thư thư giãn nợ, bác nào xám ngoét rồi thì có thể cho biến. Nhất là cp mà thuộc loại ngon thì có thể nghĩ cách đạp giá xuống để đẩy qua tự doanh, bởi bán hết mà chưa thu đủ nợ thì vẫn có quyền đòi tiếp mà.
Nói chung NĐT mã đã bị rơi vào mức xử lý thì nên khấn vái cty CK bán ngay được trong 1-2 phiên, chứ bán càng lâu càng có hại cho chính họ. Lúc đó mới biết thế nào là rủi ro do xài đòn bẩy. Có thể ai đó sẽ lý luận rằng tại NĐT tham, nhưng nếu như cty CK thật sự cố ý đạp sàn nhiều phiên rồi mới bán hàng của khách qua tự doanh thì sao? Có phải có lợi cho chính cty CK không? Đã k ít lần trên các forum, NĐT bàn tán là chính cty CK đạp sàn nhiều mã để sau siết hàng giá rẻ của khách.
Tui cho rằng việc quy định tỷ lệ margin ngoài mục đích ngăn chặn bớt nguyện vọng được tay không bắt giặc của 1 bộ phận không nhỏ NĐT, cũng còn có tác dụng ngăn ngừa chính lòng tham của cty CK, tức là biết rủi ro nhưng vẫn xúi khách vay để hưởng phí, lãi và hoa hồng. Ngoài ra, vẫn chưa có cách nào ngăn chặn triệt để cty CK lợi dụng tiền của KH để lại cho người khác đánh margin. Về lý thuyết, nếu cty đạt chỉ tiêu an toàn TC, cũng như lượng tiền cho vay <= 2 lần vốn CSH (điều 13, chương V QĐ 637) thì cho dù cty gặp phải 1 vài KH 0 trả được nợ, mất vốn thì vẫn… an toàn. Ai có dám chắc cái lượng tiền cho margin không có nguồn gốc từ tiền vay hoặc của NĐT? Đến hạn phải trả nợ NH, hay khi KH rút tiền thì lấy đâu trả?
Tui cũng đã từng đề xuất UBCKNN công bố định kỳ về số cp đã margin trên tổng số cp đang lưu hành (theo từng mã). Như thế các cty CK sẽ ước tính rủi ro cho mình cỡ nào để còn biết mà buộc KH tăng tỷ lệ ký quỹ, mà ngay cả NĐT cũng có thông tin tham khảo trước khi chọn mức vay. Giả sử nếu mã A chưa có ai làm margin, ngày nào nó cũng GD 100.000 cp thì tui có thể cho bạn margin 100.000 cổ 6:4. Nhưng nếu UBCK công bố đã có 10 cty CK đều cho margin 100.000 cp rồi, tổng cộng thành 1 triệu cp thì chắc tui k dám cho bạn margin 6:4 nữa đâu, phải giảm về 8:2, 9:1 hoặc ngưng luôn cho yên tâm.
Theo tui biết thì sàn NYSE nổi tiếng thanh khoản và kỷ luật nhất nhì chứng thế giới mà chỉ cho margin 5:5, sàn mình chắc k dám cho 4:6 rồi. Còn 5:5 thì tui cũng chưa ủng hộ, bởi những lý do trên. Trước mắt cứ nên giữ 6:4. Chừng nào mà UBCK công bố lượng cp đã margin để cty CK biết mà tính rủi ro cho mình, chừng nào có cách ngăn chặn hiệu quả lòng tham và khả năng lợi dụng tiền hay CK của cty CK, chừng nào cp có thanh khoản bền vững, tức là k phải nhờ đội lái bất chợt… thì mới nên đưa về 5:5 như sàn … NYSE.